Laktoz Tahammülsüzlüğü ve Süt Alerjisi Nedir?

Tatlı kızım hayatımıza girdiğinden beri günlük konuşmalarımıza yayılan ve en sık duyduğum konu alerji. Bebekli, çocuklu dostlarımın haricinde alerjiyle 30’lu yaşlardan sonra tanışan pek çok arkadaşımın da şikayet ve dikkat edilecekler listesi mevcut. Gıda ve diğer faktörler (polen, akar, toz, peluş oyuncak gibi) diye ayrışan alerji şikayetleri; hastalık gibi görünen sebepsiz burun akıntısı, tıkanıklık, kızarıklık, huzursuzluk, şişkinlik şeklinde devam edip gidiyor. Mevsim geçişlerinde polenlerle, kışın nemle, kurulukla, yazın soframızdaki renkli meyvelerle artan- azalan ama daima bizimle olan alerji hikayelerimizle artık alerjiyi şıp diye tanısam da, dört yıldır birlikte yaşasak da hala konuyla ilgili bir sürü şey öğreniyorum. Alerji tipleri, sebepleri, tedavisi başlı başına kocaman bir konu. Ancak burada sadece süt ve süt ürünleri hakkında aktarım yapmaya çalışacağım.

Gıda alerjisi ile gıda intoleransı insanın kendini hasta gibi hissetmesine yol açan ve o gıdaya karşı gösterilen ters reaksiyondur, bağışıklık sistemiyle bağlantılı değildir. Süt meselesi teknik konularıyla birlikte (UHT gibi) içerik yapısının karmaşıklığıyla ve beslenmedeki önemiyle tam olarak anlayamadığım konuların en başında geliyor. Kendimin de şikayetçi olduğu bu süt olayı nedir? Alerji ile laktoz toleranssızlığı aynı mıdır, süt alerjisi tek tip midir,  tüm sütler aynı oranda rahatsız eder mi? Peki ne yapacağız?

Öncelikle Laktoz: Laktaz enzimi süt şekeri olan laktozu sindirmek için gerekli bir enzimdir.

Laktoz toleranssızlığının belirtileri nelerdir?

Laktoz intoleransı alerji değildir. Basitçe şöyle tanımlayabilirim; Örneğin sütü içtik, sütün içindeki süt şekeri olan laktozun sindirimi (parçalanması) ince bağırsaklarda laktaz enzimi yardımıyla gerçekleşir (işlenir). Laktaz enzimi yetersiz olan kişilerde süt ve süt ürünü tüketildikten sonra bağırsaklar sütteki laktozu sindiremediğinden şişkinlik, gaz, kramp ve ishal oluşur. İnsanlarda intolerans hassasiyeti ülkelere ve bölgeler göre farklılık göstermektedir. Laktoz intoleransı yatkınlığını genetik yapının müsait oluşuyla birlikte düzenli süt tüketilmemesinin de arttırdığı belirtilmektedir. Mesela içtiğim sütlerden sonra hepsinden aynı oranda rahatsız olmuyorum, bazı süt ürünleri gerçekten kramplarla canımın yanmasına sebep olurken bazılarında daha yumuşak geçiş oluyor. Tabi içtiğim süt miktarı da aldığım laktoz oranını azaltmada önemli.

Dört yaşından küçük çocuklarda sürekli laktoz toleransının düşük oluşu pek görülmese de geçici olan bu durumla karşılaştığınızda laktozsuz diye bilinen süt (laktozu parçalanarak paketlenmiş süt), laktozu azaltılmış ürünler veya laktoz sindirimine yardımcı olabilecek enzim ve mikroorganizmaları barındıran yoğurt gibi süt ürünleri tüketilerek süte oranla daha rahat sindirilen ürünler tercih edilmelidir. Peynirde laktoz yok denecek kadar az bulunmaktadır. İsviçre tipi veya cheddar gibi sert ürünler düşük laktoz düzeyi ve yüksek yağ içeriği nedeniyle tüketim için önerilen ürünlerdir. Bunlardan tüketerek kuzunuzun rahatlamasına yardımcı olabilirsiniz.

Süt ürünü diye geçmeyen krema tozları, pasta süs sosları, sütten elde edilen ürünler, bisküvi, kek, işlenmiş kahvaltılık gibi hazır gıdalarda da az da olsa laktoz bulunabilir. Laktaz enzimi sıvı, toz ya da tablet halde olduğu gibi laktozu hidrolize eden süt ve süt ürünleri de mevcuttur. Düşük seviyede laktoz emilimi olan kişiler laktaz enzimi takviyelerinden yararlanabilirler. Ayrıca sütün fermantasyonu ile elde edilen ürünler daha kolay tolere edilebilir. Fakat bu işlemde de laktoz tamamen parçalanmadığı için kişinin hangi oranda süt tüketimiyle laktoz intolerans belirtileri ortaya çıkacağı belirlenemediğinden bu konu da tüketici için uyarı bulunmalıdır. Haricinde günlük kalsiyum ihtiyacının önemli olduğu büyüme çağındaki çocuklar açısından laktoz intoleransa göre beslenme listesi doktoru tarafından hazırlanmalı. Ancak yetişkinler intolerans derecesinin şidettine göre beslenme programında süt ve süt ürünleri dışarıda tutulabilir veya soya sütü, pirinç sütü gibi tolere edilebilir süt ürünleri tüketmeyi tercih edebilirler.

Bebeğim yemek yemiyor, yedikten sonra hep huzursuz tarzı şikayetlerle başvurduğunuz doktorunuzla birlikte büyümesi için mutlak ihtiyaç duyduğu kalsiyumu eksiltmeden ama onu rahatlatacak bir diyet tablosu oluşturacaksınızdır. Zaten beslenmesindeki ayar ile birkaç hafta sonra şikayetleri kendiliğinden geçecektir. Diyelim ki tüm çözümlere rağmen küçüğünüzün mutsuzluğu hala devam ediyor işte o zaman başka bir sebepten şüphelenip (örneğin viral enfeksiyon veya midesini rahatsız eden reflü tarzı bir durum) sorunun kaynağını araştırmakta fayda var.

Eğer şikayetlerine rağmen çocuğunuza süt ve sütten yapılmış ürünleri (sütlaç, yoğurt, ayran gibi) eskisi gibi aynen yedirmeye devam ederseniz midesi rahatsız olacak ve yediğiyle rahatsızlığını bağdaştıracağı için bir süre sonra içmeyi/yemeyi reddedecektir. Bu yüzden alması gereken kalsiyum eksik kalmasın endişesiyle zorla yedirip içirirsek kuzucuk konudan tamamen uzaklaşabilir. Kendimden hatırlıyorum çocukken süt içmekten nefret ederdim. Babam da en önemli öğün olan kahvaltıda özellikle süt ve yumurtanın yenmesi konusunda çok hassastı. Tabi ki bizim iyiliğimiz için ısrarcı olurdu ancak kahvaltıda içeceksin-içmeyeceğim diyalogları uzar giderdi. Kız kardeşim de tam tersi benim içmediğim sütü hüp diye 2. bardak olarak keyifle içiverirdi. Hala ne zaman yoğurt yesem, ayran, süt içsem kısa süre sonra midemde kramplar, hazımsızlık, şişkinlik oluyor ve neredeyse oturduğum yerde bayılma derecesinde uyuklama haline geçiyorum. Kızım sayesinde araştırırken anladım ki vücudumun isyanı laktozaymış. Şimdi sütü (latte dahil) laktozsuz olanından, peyniri yoğurdu da beni daha az rahatsız edecek oranda tüketiyorum.

Laktoz tahammülsüzlüğüyle süt alerjisi aynı mı?

Hayır değil, en büyük fark bebeklikten laktoz sindirme sorunu olan örneklerin çok nadir olması, devamlı laktoz sindirememe üç-dört yaşından sonra ortaya çıkıyormuş.

İnek sütüne alerji ise anne sütünden inek sütlü mama veya inek sütüne geçiş yapıldığı bebekliğin ilk yılında görülmekte. Her ne kadar ikinci yılın sonlarında süt alerjisi kaybolsa da nadiren bu bidiklerin tüm süt ve süt katkılı ürünlere (süt, yoğurt, ayran, puding, sütlaç, kurabiye, kek vb) alerjileri ileride de devam edebilmektedir.

Süt alerjisi nasıl anlaşılır?

Kuzumun 5. ay muayenesinde saçlarında, kulak arkalarında egzama tarzı kabuklanmalar haricinde, huzursuzluk, hasta olmadığı halde burun akıntısı, hırıltılı nefes alma,  gözlerde sulanma, kızarma, aşırı derecede terleme, poposunda geçmeyen pişik tarzı kızarıklık, devamında vücutta kırmızı döküntüler gibi şikayetlerinin kaynağının alerji olduğunu öğrenmiştik.

Peki neler yaptık?

Öncelikle genel olarak evimizde alerjiye yol açacak veya tetikleyecek tüm objeleri (polar battaniye, yünlü-tüylü yastıklar, yorganlar, halılar, toz tutan perdeler, tüylü tüm oyuncaklar gibi) kaldırmanın dışında beslenmesinde de özel protein yapısı sayesinde daha az alerjik yüke sahip olan keçi sütünden yapılmış mamaya geçiş yapmıştık. İnek sütüne alerjisi olan bebekler için hazmı kolay iyi bir alternatif. Kaşıkla beslenmeye geçtiğimizde keçi sütünden evde mayalanan yoğurt ve marketlerde kolayca bulabildiğimiz keçi peyniriyle kalsiyum ihtiyacımızı eksiltmeden devam ettik.

Kokusuyla-tadıyla kızımın ilk günden severek yediği Golden Goat Keçi Sütü Bazlı mamayı kullandık. 0-6 ve 6 ay üstü diye iki farklı seçenekle bebeğinizin fiziksel ve beyin gelişimi için gerekli olan demir, vitamin ve mineralleri içeren ürünü E-bebek’ten kolaylıkla alabilirsiniz. Hatta bir süre eve teslim yapan bir siteden destek bile almıştık. Ürünle ilgili detaylı bilgiyi http://www.e-bebek.com/ dan inceleyebilirsiniz.

Kalsiyum bakımından zengin yiyecekler ve eksiksiz beslenme listesini doktorunuzla birlikte oluşturmanız size yardımcı olacağı gibi bebeğinizin yetersiz beslenmesiyle ilgili endişelerden de kurtulursunuz. Çünkü anne yüreği öyle hassas ki yavrusu için bir şeyleri eksik yapacak endişesiyle kalbi hep güm güm atmakta. Doktorunuza güvenin ve aldığınız kararları her zaman şüpheyle sorgulamayın. Anne olarak siz zaten en iyisini yapmak için tüm imkanlarınızı zorluyorsunuz. Kendinize de haksızlık etmeyin olur mu?

Süt alerjisiyle ilgili yeni bir şey daha öğrendim ki adı bile şaşırtıcı kazein alerjisi. Arkadaşımın tatlı kızının artan şikayetleri sebebiyle detaylı bir alerji testi yapıldı. Kedi tüyü, küf ile başlayan liste kazein ile farklı bir boyut kazandı. Çünkü kazein çantamıza, beslenme listemize hayatımızın her yerine girmiş çocukların bayılarak yediği tüm paketli yiyeceklerde bolca mevcuttur. Yani süt ve süt ürünleri için alınan önlem yeterli olamıyor çünkü tüm kek, bisküvi gibi ürünlerde süt proteini bulunmakta.

Not: Kazeinler süt proteinlerinin toplam protein içeriğinin yaklaşık % 80’ini oluşturan fosfoproteinlerdir.

 Not 2: Anne sütünü bırakmak üzere olan bebeğinize seçeceğiniz sütün tam yağlı olması ihtiyaç duyduğu kolesterol ve yağı karşılayabilir. Bunlar beyin ve sinir sistemi gelişimi için gerekli maddeleri karşılamaktadır. Light (yağsız) süt içerdiği fazla protein-sodyumla bebekler için zararlı olduğundan Amerikan Pediatri Akademisi tarafından tavsiye edilmiyor. Anne sütüyle beslenen bebeğe diyet uygulandığına hiç şahit olmasam da 15 aydan sonra yarım yağlı sütü tercih eden anne ve doktoruna şahit olmuşluğum vardır. Ancak genelde doktorlar iki yaşına kadar tam süt önermektedir. Bebeğinizin yeterince süt aldığından emin olarak doktorunuzla birlikte verdiğiniz karar sizin tercihiniz olacaktır.

Peki bir çok süt var organik, pastorize ve çiğ süt nasıl olacak? Pastorize sütün maruz kaldığı yüksek ısı sebebiyle zararlı mikroplarla birlikte, faydalıları da yok ettiği bilinmektedir. Ancak çiğ süt vitamin açısından evde kaynatılarak tercih edilse de kaynamayla ortadan kalktığından emin olamadığınız bakteriler bebeğinize enfeksiyon bulaştırma açısından oldukça yüksek risk taşıyabilmektedir. Bu yüzden sütün geldiği yerin güvenilir olduğundan emin olmalısınız.

Tabi ki hiçbir şey anne sütünün yerini tutamaz. Umarım ek gıda ve mamaya geçtiğinizde yavrunuz ve doğal olarak siz anne sütüyle besleniyormuş gibi rahat edersiniz. Sevgiler