Çocuk göz muayenesi ve gözlük ihtiyacı

Bir çocuk göz muayene hikayesi 🙂

Kızımın anaokulu öğretmeni de tıpkı halamız gibi “bir gözünde kayma var galiba” uyarısında bulununca düzenli olarak yapılması gereken doktor randevumuzdan birini aldık.

Çocuk doktoru, öğretmen gibi çocuklarla bire bir olan kişilerin özel bir yeteneğe sahip olduklarını düşünürüm ve iletişim dilindeki yumuşaklıklarına her zaman hayran olmuşumdur. Sanki masal anlatır gibi yumuşacık konuşuyorlar onlarla. Kızımın doktoru da aynen böyleydi. Çocukların canını yakmayan çabuk ve nispeten eğlenceli olan göz muayenesi kızımda Caillou ve Pepe’yi tanıyor musun sorusuyla başladı. Doktoru oyun şeklinde tarif  etti yapacaklarını; “şimdi resimdeki kırmızı çatılı evin kapısını çalacağız, Calliou (Pepe’yi tercih etmedi kuzum) kapıyı açıp dışarı çıkınca bize haber verirsin olur mu? “

Muayene cihazı çocuk için ilk önce garip gelebilir ve huzursuzca mızıldanabilir, yapması gerekenleri reddebilir. Ona yapılacakları sırayla anlatmak gerek ve hatta rahatlaması için elinden de tutabilirsiniz. Biz anlattığımız işlemleri önce kendimiz uygulayarak da gösteriyoruz. “bak işte böyle çeneni şuraya koyup şöyle bakacaksın” diye… Gözünde herhangi bir sorun olmayan kızımın 0, 25- 0,50 arası hipermetrop varmış ancak bu yaş grubunda çocuklarda sık rastlanan bu durum büyüdükçe genişleyen ön arka çap sayesinde 0’a doğru gerilermiş. Bazen tersi olup çocuk büyürken numara da büyüyebiliyor bu yüzden senede bir kez kontrol ettirmekte fayda var. Göz muayenesi normal şartlarda doğduğunda, 1 yaşında ve okul öncesi mutlaka kontrol edilmeli…

Kızımın burun kökünün biraz daha geniş olması sebebiyle (Japoncuk gözler) yalancı kayma denilen şaşılık göz yanılması gibi bir durummuş yani her şey yolunda.

Doğduğunda yapılan göz muayenesinden sonra düzenli olarak takip edilmesi gerekli, bebek özellikle 1.5 kg altında doğduysa ve ailede gözle ilgili problem varsa veya dikkat çeken herhangi bir şey olduysa zaman kaybedilmeden göz doktoruna başvurulmalı ve sık sık takip edilmeli. Çocuğumuzun göz testinde değerlendirme oranı 10 yaşından önce 20/20 değerinde olmazmış.

Güneşin göze etkisi, güneş gözlüğü seçerken nelere dikkat edilir?

Yazın çantamızdan güneş gözlüğü, geniş kenarlı şapka ve güneş kremi eksik etmeyiz. Çocuklar sıcak, çok güneş demeden her koşulda oyun oynamaya bayıldıklarından onları korumak için gerekli donanım her an ihtiyaç olur diye yanımızda olmalı. Kısa süreliğine (3-5 dakikalık bakıp geleceğim ) haricinde öğlen saatlerinde mümkünse doğrudan güneş ışıklarına maruz kalmamalı kuzular.

Ayrıca seçeceğiniz gözlüğün; geniş ve esnek ama sağlam çerçeveli, camları etrafını görmesini engellemeyecek kadar koyu olmamalı (en ideali renleri bozmadan görülebilen gri camlar) ve UV ışınlarını geçirmeyen özellikte olmalı (bu konuda etiket veya görevli bilgi kaynağı olacaktır). Gözlük kolaylıkla takıp çıkabilecek gibi rahat kullanımlı ancak koştururken düşecek gibi büyük, gevşek olmamalı. Yetişkinler için de önemli olan gözlük seçimini yaparken çocuğunuz ve sizin için önemli temel özelliklerin varlığını etiket bilgilerinden ve standartlara uygunluk açından kontrol etmeliyiz. Kızımın ilk gözlüğünü Mothercare’den almıştım. Plastik gibi görünen mat, yumuşacık, yanlara açılacak esneklikte olduğundan kendisi kolaycacık takıyordu. Üstüne oturmuşluğu da az değildir hani. O zamanlar optik nedir bilmediğim için kalitesini kontrol etmemiştim tabi ki. Şöyle ki 40 cm uzakta tutuğunuz gözlüğünüzü uzaklaştırıp yakınlaştırdıkça düz olan sathın yamulduğunu, kıvrıldığını görüyorsanız optik kalitesi zayıf demektir ki bunları tercih etmemek gerekiyor.

Zararlı güneş gözlüğü olur mu?

Peki her yerde satılan ekonomik gözlükle optikçilerdeki gözlükler aynı gibi, neden ekonomik olanı almayayım ki üstelik daha bile güzelleri varken. Farkı birinin yanından sallanan etiketi olabilir mi?  Tabi ki tek fark fiyat, etiket veya havalı kutusu değil. Göz bebeği parlak ışıkta içeriye daha az ışık girmesi için kısılır. UV özellikli yani ultraviyole engelleyen gözlük camı sadece koyu renkli camlar değildir. Diyelim ki sokaktan bilmediğimiz bir gözlük aldık ve taktık. Göz bebeği parlak ışıkta kısılması gerekirken güneş gözlük camının kararttığı ortamdan görüntü almak için gözbebeği bu sefer iyice açılır. İşte burası çok önemli UV özellikli camlar bu sırada gözü korurken sağlıksız diye tarif edilen gözlük camı gözü güneşin zararlı ışığına karşı koruyamaz. Bu da ileride katarakt riskini artırır.

Çocuğun gözünü başka nasıl korumalı?

Benim son noktam ve kızımla tartışma konumuz bulunduğu ortamlardaki yaralanmasına olasılıklarındaki inatlaşmalardır. Sivri uçlu oyuncaklarla koşturmacaları, yemek masasında elindeki çatalı sağa sola sallaması sonucu gözüne gelme ihtimali bile zihnimden geçerken tüylerim diken diken oluyor ve kontrol edilemez şekilde gerilmeye başlıyorum. Ayrıca göz hizasındaki mobilya köşelerinin emniyetli olması/sakınılması, ellerindeki düşerse zararlı hale gelecek cisimle koşturmacalarına yavaşlamaları için müdahale etmek, deterjan vb maddeleri kilit altına alarak onlardan uzak tutmak için ekstradan gözlerimi dört açarım.Oyun alanın çocuklar için güvenli olması için gerekli şeyleri yapmalısınız.

TV, bilgisayar gibi dibinde durmaktan büyük keyif aldıkları ekranlardan mümkün olduğunca uzakta oturtulmalı, göz tembelliğinin önüne geçmek için seyretme süresini en fazla yarım saatle sınırlandırmalı (sürekli seyredilmemeli, ara verilmeli), ekranların parlaklığı, mekanın aydınlatması ayarlanmalı ve minik birşeyler izlerken odanın ışığı çok kısık olmamalı, ekrana yansımamalı. Unutmayalım ki ekranlar sadece parlak, sık sık değişen hareketli ışıklarıyla değil yaydıkları elektromanyetik alana uzun süreli maruz kalma ile de zararlıdırlar.

Göz hastalıkları nelerdir?

Çocukluğumdan hatırladığım iki şey var; Birincisi miyop’la hipermetropu hep birbirine karıştırmam. İki; gözlük takan sınıf arkadaşlarımın diğer çocuklar tarafından acımasızca “dört göz” diye çağrılması.

Peki nedir miyopla, hipermetrop arasındaki fark?

Miyop: Bulunduğunuz yerden belirli uzaklıktaki objeleri net görememe. Kızım birkaç gün üst üste televizyona çok yakın durunca acaba uzağı göremediği için mi diye sormuştuk birbirimize. Resimleri görmek için kitabı yakın tutması (odanın ışığı yeterli olduğunda dahi) veya gözlerini kısması en belirgin şikayet.

Hipermetrop ise yakındaki objeleri net görememedir. Yaşı ileride olan büyüklerimiz elindeki objeyi incelerken uzaklaştırmaktadırlar…

Ailede göz rahatsızlığı hikayesi olan küçük çocuklar daha yatkın olmaktadır.

Astigmatizm nedir?  Miyop veya hipermetrop olan çocuklarda doğuştan astigmatizme daha sık rastlanır. Görüntüleri bulanık ve dalgalı gördüklerinden gözlerini kısar, objeleri yüzüne yakın tutar veya ekrana yakın oturur.

Yine halk arasında göz tembelliği diye bilinen Amblyopia’da beyin net gören gözden gelen sinyalleri dikkate alır ve tembel olan gözün iyice tembelleşmesine ve hatta bir süre sonra görüntü kaybı yaşanmaya bile başlanabilir. Daha net gören göz doktorun belirlediği aralıklarla kapatılarak (+ damlalık+ gözlük) tembel performansı yükseltilir.

Göz kapağı kaslarının zayıflığının sebep olduğu göz kapağı sarkması (ptosis) 3-4 yaşlarında yapılan ameliyatla zayıf göz kasları güçlendirilerek tedavi edilir.

Halk arasında şaşı (her iki veya bir gözün içe doğru hareketi, bir veya her iki gözün hareketi dışa doğru olursa içe veya dışa doğru şaşılık belirtisidir) olarak bilinen strabismus doğuştan veya sonradan ortaya çıkan göz kasın zayıflığının sonucudur. Yeni doğan ilk birkaç ay zaten şaşı bakarlar fakat 1 yaşından sonra gözleri koordineli şekilde birlikte dört bir tarafa hareket ediyor olmalı. Sürekli veya zaman zaman görülebilen şaşılık dahil tüm bu göz problemlerinin teşhisi ve tedavisi (gözlük, egzersiz, ameliyat gibi) pediatrik göz doktoru tarafından yapılmalı. Çocuğunuzun bir gözündeki sorun net görememe, göz kapağı sarkması vb az kullandığı gözün tembelleşmesine ve hatta ilerleyen yaşlarda görememe kaybına neden olabilmektedir.

Çocuğu gözlük takmaya hazırlamak mı?

İlkokulda gözlük takan arkadaşımızı kızdırmak için ‘dört göz, dört göz’ diye tempo tutar etrafında resmen savaş dansı yaparlardı. Canım arkadaşım da başını sırasına dayayıp kollarıyla sakladığı yüzü kızarana kadar ağlardı. Çocuklar Sadece gözlük meselesinde değil genelde  acımasız olabiliyorlar.

Bu yüzden yavrunuza gözlük almadan önce gerekliliği hakkında yumuşak bir konuşma yapmak faydalı olacaktır. Tabi gözlüğün yararını bir mucize gibi abartarak aktararak yanlış mesaj vermemeliyiz. Gözlük taktıktan sonra daha rahat edeceğini, eğer şikayeti varsa baş ağrısını olmayacağını ve daha iyi göreceğini belirtmek yerinde olacaktır. Gözlüğü belki doktorun tavsiye ettiği yerden almak doğru seçim açısından faydalı olabilir. Uygun ölçü, mümkünse burun aralık yapısına göre ayarlanabilir olaması hatta zor çizilen kırılmaz cam gibi imkanlar olup olmadığını danışmalıyız.

Kızımın şimdilik ihtiyacı olmadığı için gözlük seçiminde nasıl zorluklarla karşılaşacağımı tahmin edemesem de küçük çocukların böyle konularda direnç gösterdiğini düşününce hallederiz canım diyemiyorum. Ancak arkadaş grubunda gözlük takan varsa arkadaşlarıyla konuşup bunun normal ve gerekli olduğunu, kızıma yardımcı olmalarını rica ederdim. Sıkışınca alay etmeleri, yavaş koşarsın, koşarken düşersin diye dışlamaları veya neden neden neden diye sormaları an meselesidir çünkü. Ve kızımı biliyorum ki bir defa takmak istemediğinde ikna etmek için gerçekten uğraşmak gerek. Fakat eğer kararlı olmaz isek takmasını sağlamak da mümkün olmayacak. Tıpkı araba koltuğunda yaşadığımız durum gibi. Bir defa koltuktan inince, bir defa ikna edebildiğini görünce devamını getirmek için ısrarcı olan o oldu. Kuzumu anlamaya çalışıp kalbini kırmadan koltuğa oturmasının gerekliliğini anlatmak isterken kotrolü kaybettik. Bu sebeple gereklilikler konusunda kararlı olmaz isek konunun tartışmaya açık hatta değiştirilebilir olduğu mesajı verilmiş olur.

Diyelim ki yavrunuz gözlüğü takıyorken mutsuz şekilde birden bire çıkarmak istedi . O zaman onun duygularına tercüman olup sebebini kendisinin aktarmasına yardımcı olmalıyız. ‘gözlüğü takmak istemiyorsun’, ‘sanırım gözlüğü takmak senin hoşuna gitmiyor’ gibi pasif dinleyici olarak onun duygularını aktarmasını sağlamalıyız. Hissettiği olumsuz duyguları ifade etme fırsatı gözlüğün yarattığı olumsuzluğu ortadan kaldırabilir. Sonra gözlük takan sevdiği tanıdığı kişilerden örnekler verebilirsiniz. Çoğu zaman konuyla ilgili çocuk kitaplarını bitlikte okumak ve hikayeyle durumu örneklendirmek yavrunuzun kendini iyi hissetmesine yardımcı olabilir.

Kolay olmasa da kolaylıklar diliyorum. Yavrunuzun ve sizin keyfi yerinde olsun:)